ONTSTAANSGESCHIEDENIS EN LEVENSCYCLUS LIBELLEN

Odonata oftewel Libellen zijn één van de oudste insecten die er waren. Zij zijn onstaan uit de uitgestorven orde Protodonata die behoren tot de eerste dieren die op aarde rondvlogen. Uit het Onder-Perm zo ongeveer 275 miljoen jaar geleden zijn de oudste fossielen resten van Libellen bekend. Mooie vondsten van fossielen libellen komen uit het Zuid-Duitse Beieren bij de plaatsen Eichstät en Solnhoven waar uit vele steengroeven de Lithografische kalksteen werd gedolven uit het Jura-Malm dat zo ongeveer een 150 miljoen jaar oud is. Zo zien we dat zo'n libel van 150 miljoen jaar geleden qua bouw weinig verschilt met een recent levende libel.

Fossielen Libel uit het Jura-Malm uit Duitsland en een Recente Vroege glazenmaker

 

Ook van de larven van Libellen zijn mooie fossielen resten gevonden. Zo zien we hier afgebeeld een Libellenlarve die gevonden is in een provincie in China in een gesteente uit het Boven-Jura / Onder-Krijt uit de Yixian Formatie wat zo ongeveer 140 miljoen jaar oud is. Ook hier zien we dat zo'n Libellenlarve qua bouw weinig veranderd is in al die miljoenen jaren.

Fossielen Libellenlarve en een recent uitsluipsubstraat van een Grote keizerlibel


De Odonata worden onderverdeeld in twee Ordes: Juffers (Gelijkvleugeligen) en Echte Libellen (Ongelijkvleugeligen).

Juffers worden onderverdeeld in de volgende families

  1. Beekjuffers
  2. Pantserjuffers
  3. Winterjuffers
  4. Waterjuffers
  5. Breedscheenjuffers

Echte Libellen worden onderverdeeld in de volgende families

  1. Glazenmakers
  2. Rombouten
  3. Bronlibellen
  4. Glanslibellen
  5. Korenbouten

DE LEVENSCYCLUS VAN EEN LIBEL

Libellen brengen de grootste tijd van hun leven door onder water als larven geboren uit de afgezette eitjes. De ei-afzettingen vinden, afhankelijke van de soort, op twee manieren plaats, "Endofytisch" dan worden de eieren afgezet op waterplanten zoals bij alle Juffers en Glazenmers of "Exofytisch" dan worden de eieren uitgestrrooid boven water of vochtige modder zoals bij veel andere Libellen .De larven kunnen afhankelijk van de soort één of meerdere jaren onder water leven en ondergaan meerdere vervellingen om te groeien. Voor de laatste vervelling kruipen ze uit het water, afhankelijk van de soort en biotoop kruipen ze bijvoorbeeld omhoog aan een rietstengel, maar in rivieren levende larven kruipen op een steen in de rivierbedding en er zullen ook nog wel andere manieren zijn. Bij de laatste vervelling, ook wel uitsluipen genoemd, ontstaat de Libel. Meestal kruipen zulke larven 's morgens vroeg uit het water omdat ze dan de kleinste kans hebben opgegeten te worden. Het proces van uitsluipen neemt best wel wat tijd in beslag, want de vleugels zitten helemaal opgevouwen in het larvenhuidje en de vleugels en het lijf moeten helemaal volgepompt worden met bloed. Hieronder staan afgebeeld een Glazenmaker die net omhoog gekropen is om die dag het uitsluipproces te beginnen, en op de steen in de rivierbedding zien we een Kleine tanglibel die reeds aan dit uitsluipproces is begonnen.

Libellenarve van een Glazenmaker en de uitsluip van de Kleine tanglibel

 

Als de libel is uitgeslopen en weggevlogen zijn vaak de Larvenhuidjes nog te vinden, omhoog gekropen aan een rietstengel of blad of op een steen in de rivierbedding en blijven achter als een souvenier. Hieronder zien we achtergebleven larvenhuidjes van een Heidelibel en van de Kleine tanglibel.

Larvenhuidje van een Heidelibel en een Larvenhuidje van de Kleine tanglibel

 

Pas uitgeslopen Libellen zijn bleek en moeten nog uitharden en op kleur komen. Zodra ze hun vleugels voledig hebben uitgevouwen en hun lijf volgroeid is maken ze zich uit de voeten en zoeken een veilig heenkomen in begroeiing om niet door hun soortgenoten te worden opgegeten of lastig gevallen. Als ze later op kleur zijn en uitgehard keren ze terug naar het leefgebied. Een voorbeeld van dit soort bleke exemplaren zien we hieronder van de Kleine tanglibel en van de Kleine roodoogjuffer. Bij de Kleine roodoogjuffer vinden we zelfs nog iets terug van de tekening van de larve.

Kort geleden uitgeslopen Kleine tanglibel en Kleine roodoogjuffer

 

Als ze op kleur zijn en uitgehard keren ze terug naar het water en begint hun korte leven als volwassen libel dat bestaat uit voedsel zoeken, partner zoeken, paren en ei-afzetten en begint hun levenscyclus weer van voren af aan. Partners die elkaar vinden vormen een Tandem waarbij het mannetje het vrouwtje achter de kop vasthoudt. Daarna brengt het vrouwtje haar achterlijf bij het mannetje naar de S2 waar zich zijn secundaire copulatie orgaan bevindt, het gelachtsorgaan van het mannetje bevindt zich namelijk op de S9, maar omdat hij daar het vrouwtje mee vasthoudt kan zij daar niet bij, daarom verplaatst hij de sperma naar de S2 waar het secundair copulatieorgaan zich bevindt en zo kan het vrouwtje toch bevrucht worden door samen een paringswiel te vormen. Daarna vindt het ei-afzetten plaats, afhankelijk van de soort alleen door het vrouwtje of vergezeld met het mannetje. Afgebeeld hieronder zien we een tandem van de Bloedrode heidelibel en een paringswiel van de Kleine roodoogjuffer.

 

Tandem Bloedrode heidelibel en Paringswiel van de Kleine roodoogjuffer


Hieronder staan afgebeeld de Grote keizerlibel die de ei-afzetting alleen doet en de Blauwe breedscheenjuffers die het onder begeleiding van de mannetje en in groepsverband doen.

Ei-afzetting van de Grote keizerlibel en de Blauwe breedscheenjuffer


Libellen leven vooral in de warmere gebieden op aarde en er zijn ongeveer zo'n 6000 soorten beschreven, waarvan in Europa zo'n 141 soorten bekend zijn. In Nederland en België zijn ongeveer zo'n 70 soorten bekend. Twee mooie voorbeelden van volwassen Imagos staan hieronder afgebeeld, het mannetje van de Platbuik en het vrouwtje van de Vuurjuffer.

 

Platbuik man en Vuurjuffer vrouw

Libellen zijn een interessante diergroep om te bestuderen door hun mooie verschijningsvormen. Zo kan een jonge libel er heel anders uitzien dan volwassen, ook mannetjes en vrouwtjes zijn vaak heel verschillend. Ook hun gedragingen zoals jagen, voortplanten en ei-afzetten zijn leuk om te zien en mee te maken. En als je vaak in hun omgeving komt en voorzichtig bent mag je onderdeel worden van hun wereldje.


Grote tanglibel in de Ardèche Frankrijk stapte van de brugleuning over op mijn vinger en weer terug

 

Libellen leven de grootste tijd van hun leven onder water als larven. Eenmaal uitgeslopen als libel hebben ze veelal een kort bestaan. Ze vliegen wat rond, jagen en planten zich voort. Op de foto hieronder zien we een Blauwe glazenmaker vrouw die eerst als tandem rond vlogen en te water raakte. Mannetje kon nog los komen van het oppervlak, maar voor het vrouwtje is het te laat want haar lukte het niet meer.

 

Blauwe glazenmaker vrouw kan niet meer los komen van het wateroppervlak